Μπορούμε τώρα να περιγράψουμε πώς θα είναι η εκπαίδευση σε λίγα χρόνια; Πώς θα είναι η τάξη, πώς θα είναι τα βιβλία, πού θα βρίσκεται το γραφείο του δασκάλου, πώς θα λύνονται οι ασκήσεις, πώς θα οργανώνονται οι εξετάσεις; Είναι ουτοπικό να περιγράψουμε μια εικονική πραγματικότητα, παρατηρούν οι ειδικοί. Εικονική πραγματικότητα; Θα ξεχάσουμε την παραδοσιακή αίθουσα με τον δάσκαλο, τον πίνακα και τα θρανία; Η απάντηση δεν είναι προφανής. Η αμηχανία μας μπροστά στις εξελίξεις στον χώρο της εκπαίδευσης εξηγείται από το γεγονός ότι η αφομοίωση της γνώσης τα επόμενα χρόνια θα γίνεται κυρίως μέσω της εικονικής πραγματικότητας. Πώς μπορείς να την περιγράψεις; Ισως μόνο να τη σκιαγραφήσεις μπορείς. Ολα θα κινηθούν με βάση τους γρήγορους ρυθμούς της επόμενης γενιάς του Διαδικτύου, του Metaverse. Πρόκειται ουσιαστικά για τον τρισδιάστατο, διαδραστικό και άμεσο (σε real time) ψηφιακό κόσμο στο Διαδίκτυο. Η επιτυχημένη ισορροπία μεταξύ πραγματικού και ψηφιακού θα είναι το συστατικό που θα χαρακτηρίζει τα υψηλού επιπέδου σχολεία και πανεπιστήμια, λένε οι ειδικοί. Πιονέροι σε αυτό το βήμα είναι στην Ελλάδα τα ιδιωτικά σχολεία, ωστόσο και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) δίνει το στίγμα των αλλαγών αρχίζοντας από τη νέα μορφή των βιβλίων.
Αφομοίωση της γνώσης
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία έρευνας (National Training Laboratory, USA), η αφομοίωση της γνώσης μέσω μιας διάλεξης ή ομιλίας θα γίνεται κατά 5%, μέσω της ανάγνωσης κατά 10%, ενώ μέσω της εικονικής πραγματικότητας –με θεαματική αύξηση– κατά 75%. Οπως τώρα θεωρούμε αυτονόητο να έχει μια επιχείρηση ιστοσελίδα, στο Metaverse αυτή η σελίδα θα αντικατασταθεί από μια τρισδιάστατη απεικόνιση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, όπως κάποιος θα μπορεί να μπει σε ένα κατάστημα και να κάνει αγορές ή σε ένα γήπεδο για να παρακολουθήσει έναν αγώνα, έτσι οι μαθητές μιας σχολικής τάξης με τη συνδρομή του εκπαιδευτικού θα μπορούν να επισκεφθούν ένα μουσείο ή έναν αρχαιολογικό τόπο και να περιηγηθούν στα εκθέματα. Από το παράδειγμα γίνεται σαφές πόσο μπορεί να αλλάξει η διδασκαλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας ή ποιες δυνατότητες υπάρχουν για βιωματική μάθηση ακόμη και σε μαθήματα όπως η Λογοτεχνία, τα Μαθηματικά ή η Φυσική.
«H χρήση του Διαδικτύου όπως γίνεται σήμερα, προβλέπεται να αλλάξει δραστικά τα επόμενα χρόνια, καθώς μετακινούμαστε από τις δύο διαστάσεις στις τρεις», παρατηρεί μιλώντας στην «Κ» ο Αντώνης Καρτάλης, μέλος της διοίκησης της Σχολής Μωραΐτη, ο οποίος παρακολούθησε πρόσφατα το συνέδριο Immerse Global Summit που διοργανώθηκε από τη VR/AR Association με θέμα τις εξελίξεις στον χώρο της εικονικής και της επαυξημένης πραγματικότητας και τον τρόπο με τον οποίο εντάσσεται στην εκπαίδευση.
Συμμετοχή ως avatar
«Οι εξελίξεις στην τεχνολογία έχουν ήδη οδηγήσει στην ολοένα και αυξανόμενη αποτύπωση της πληροφορίας με βίντεο. Σταδιακά θα μετακινηθούμε προς τις λεγόμενες εμβυθιστικές τεχνολογίες: η εμπειρία των χρηστών στο Διαδίκτυο θα είναι συμμετοχική, θα βρισκόμαστε εκεί ως ψηφιακές προσωπικότητες (avatar) και θα επισκεπτόμαστε τρισδιάστατες τοποθεσίες. Ηδη υπάρχουν αρκετές πλατφόρμες ή “κόσμοι” όπου αυτό συμβαίνει – κυρίως στα παιχνίδια online», λέει ο κ. Καρτάλης.
Η επιτυχημένη ισορροπία στις νέες μορφές μάθησης θα είναι το συστατικό για υψηλού επιπέδου σχολεία και ΑΕΙ.
Οι τεχνολογικές αλλαγές επηρεάζουν την οργάνωση του τρόπου εργασίας, την οικονομία, τις συναλλαγές μας με τις υπηρεσίες. Και αυτό απαιτεί νέες δεξιότητες. «Πολλές από τις δεξιότητες που είναι απαραίτητες σήμερα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα –από την πρωτοβάθμια έως και την τριτοβάθμια εκπαίδευση– ή στις επιχειρήσεις βασίζονται στην τεχνολογία, η οποία εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς. Αρα η χρήση περισσότερων νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση είναι αναπόφευκτη, δεν είναι πανάκεια όμως», τονίζει ο κ. Καρτάλης.
Βέβαια, και δεξιότητες που δεν σχετίζονται άμεσα με την τεχνολογία, όπως η ενσυναίσθηση, η ομαδικότητα ή η δημιουργικότητα, θεωρούνται απολύτως απαραίτητες στον χώρο εργασίας. Αυτό συνθέτει μια μεγάλη γκάμα των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων «και είναι σαφές ότι μετακινούμαστε προς ένα σύστημα επιμέρους πιστοποιήσεων στην τεχνολογία, όπου κάθε μαθητής, φοιτητής ή εργαζόμενος θα προσθέτει διά βίου νέα κομμάτια στο ψηφιακό βιογραφικό του», παρατηρεί ο ίδιος.
Καθώς ο τρόπος εκπαίδευσης θα αλλάζει, μία από τις μεγάλες προκλήσεις θα είναι η αντιμετώπιση των χασμάτων που θα δημιουργούνται. Οπως παρατηρεί μιλώντας στην «Κ» για το θέμα η Μυρένα Χατζηβασιλείου, στέλεχος της Σχολής Μωραΐτη, η οποία μετείχε στο συνέδριο, «η ενημέρωση από το σχολείο για τις αλλαγές και τις εξελίξεις στην τεχνολογία πρέπει να είναι συνεχής για τους εκπαιδευτικούς, καθώς η ταχύτητα με την οποία τα ίδια τα παιδιά τις υιοθετούν είναι πολύ μεγάλη. Πριν από μερικές δεκαετίες η χρήση του υπολογιστή ήταν για λίγους, τώρα παιδιά νηπιακής ηλικίας χειρίζονται έξυπνες συσκευές καλύτερα από τους παππούδες ή τις γιαγιάδες τους. Είμαστε στη χρονική στιγμή όπου γενιές “ψηφιακών ιθαγενών” διδάσκονται από εκπαιδευτικούς που αποφοίτησαν από το πανεπιστήμιο πιθανόν χωρίς να τους ζητηθεί να χρησιμοποιήσουν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ομως σε αυτήν τη σχέση υπάρχει ένα πολύ θετικό σημείο: τα παιδιά βλέπουν τους εκπαιδευτικούς να μαθαίνουν συνεχώς, να κάνουν άλματα για να συμβαδίσουν με τις εξελίξεις και να επιμένουν στην κατάκτηση της γνώσης. Δημιουργούν έτσι πρότυπα διά βίου μάθησης και δίνουν στους μαθητές τους το ζωντανό παράδειγμα αντοχής και προσαρμοστικότητας. Ο σύνθετος και απαιτητικός ρόλος του εκπαιδευτικού δεν έχει να κάνει τόσο με τη μετάδοση της γνώσης όσο με τη μετάδοση της αγάπης για αυτήν», προσθέτει.
Σωστή εφαρμογή
Πρέπει να τονιστεί κάτι ακόμη, καθώς είναι στο πίσω μέρος του μυαλού όλων: Κάθε αλλαγή, αν δεν εφαρμοστεί σωστά, μπορεί να προκαλέσει αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Γι’ αυτό απαιτούνται κανόνες, σαφές πλαίσιο, επιμόρφωση. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που ακούστηκε στο συνέδριο Immerse Global Summit. Μέσω του τρισδιάστατου ψηφιακού κόσμου ένας γονιός θα μπορεί να επισκεφθεί το σχολείο του παιδιού του και να συμμετάσχει σε εκδηλώσεις αλλά και να αποκτήσει ένα μάτι ελέγχου. Στο ίδιο πλαίσιο, ένας γονιός που ψάχνει σχολείο για το παιδί του θα μπορεί να επισκεφθεί διάφορα σχολεία και να τα αξιολογήσει.
Την ίδια στιγμή, απαιτείται ισορροπία στη χρήση των ψηφιακών μέσων ώστε να μην επηρεάσουν πολύ τα παιδιά. Οπως λέει η κ. Χατζηβασιλείου, «καθώς τα θέματα ψυχικής υγείας πολλαπλασιάζονται στους νέους, οφείλουμε να κάνουμε κάθε αλλαγή με μεγάλη προσοχή και να φροντίζουμε να έχουν, ιδίως στις μικρές ηλικίες, ως προτεραιότητα το ελεύθερο παιχνίδι, την επαφή με τη φύση, την κοινωνικοποίηση μέσω της ουσιαστικής, διαπροσωπικής φιλίας και όχι της “ψηφιακής”».
Ψηφιακά βιβλία
Στη χώρα μας η εκπαίδευση έχει αρχίσει να προσανατολίζεται στη νέα εποχή. Η πανδημία ενίσχυσε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ωστόσο το κυριότερο είναι οι αλλαγές στους τρόπους μάθησης μέσω βιωματικών μεθόδων και η εισαγωγή ψηφιακών βιβλίων. Ενα τέτοιο βήμα προετοιμάζεται από το ΙΕΠ, το οποίο σκοπεύει να δημιουργήσει ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό. Συγκεκριμένα, νέα βιβλία θα συγγραφούν με βάση τα 166 νέα προγράμματα σπουδών –123 νέα και 43 επικαιροποιημένα– για το νηπιαγωγείο, το δημοτικό, το γυμνάσιο και το λύκειο της γενικής εκπαίδευσης. Οπως λέει το ΙΕΠ, κάθε βιβλίο θα διασυνδέεται με συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό, το οποίο θα εμπλουτίζει το περιεχόμενό του με μαθησιακούς πόρους, που θα αντιστοιχούν σε σημεία του κυρίως περιεχομένου ή των δραστηριοτήτων του για τους μαθητές. Το συμπληρωματικό υλικό μπορεί να περιλαμβάνει εικόνες, κείμενα, αρχεία ήχου, βίντεο, podcast/broadcast, παρουσιάσεις, χάρτες, 3D χάρτες, παρτιτούρες, προσομοιώσεις, πειράματα, επιδείξεις, τρισδιάστατες εικονικές περιηγήσεις, εικονικά αντικείμενα επαυξημένης πραγματικότητας, ανοιχτές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, εφαρμογές λογισμικού, ιστοσελίδες με εκπαιδευτικό περιεχόμενο κ.ά. Θα υπάρχουν επίσης αντικείμενα τρισδιάστατης μορφής, η οποία δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να τα δουν στερεοσκοπικά ή τρισδιάστατα εξομοιωμένα, αντικείμενα εικονικής πραγματικότητας που δίνουν τη δυνατότητα στον χρήστη να αλληλεπιδράσουν με αυτά σε πραγματικό χρόνο για την απεικόνιση ή τη μετακίνησή τους. Στην κατηγορία αυτήν εντάσσονται 3D designs, 3D drawings, 3D shapes κ.λπ. Επίσης, οι μαθητές θα έχουν πρόσβαση σε παιχνίδια που θα εξυπηρετούν εκπαιδευτικούς στόχους. Στα εκπαιδευτικά παιχνίδια περιλαμβάνονται ολοκληρωμένα περιβάλλοντα, όπως παιχνίδια προσομοιώσεων, επιστημονικά παιχνίδια, καθώς και δραστηριότητες όπως παζλ και παιχνίδια μνήμης.
Ο νέος ρόλος του εκπαιδευτικού στο σχολείο του μέλλοντος
Ο δάσκαλος θα έχει πολύ πιο συχνά τον ρόλο του μέντορα, θα ενθαρρύνει και θα οριοθετεί, ώστε να δημιουργεί τις συνθήκες που ευνοούν τη μάθηση. Αυτό προκύπτει από τις αναφορές των ειδικών που επιχειρούν να χαρτογραφήσουν τον ρόλο του εκπαιδευτικού στο ψηφιακό σχολείο.
«Η πρόσβαση στην πληροφορία είναι πλέον πολύ πιο εύκολη και τα παιδιά μπορούν να αντλήσουν γνώση από πολλές, και όχι πάντα αξιόπιστες, πηγές. Αυτό κάνει τον ρόλο του εκπαιδευτικού ακόμη πιο σημαντικό: δεν πρέπει μόνο να μεταδώσει τη γνώση, αλλά και να μάθει στα παιδιά να αξιολογούν όσα ακούν και βλέπουν, να αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη και να διαχειρίζονται έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών και ερεθισμάτων.
Ταυτόχρονα, να δείχνει ενδιαφέρον και να παρακολουθεί τα παιδιά ώστε να επιβεβαιώνει ότι έχουν την ψυχική ανθεκτικότητα που χρειάζεται για να αντεπεξέλθουν σε όλες αυτές τις προκλήσεις», παρατηρεί ο κ. Καρτάλης. Καθώς οι εξελίξεις στην τεχνολογία τρέχουν και η επίδρασή τους στον τρόπο μετάδοσης της γνώσης είναι μεγάλη, πρέπει να είναι συνεχής η σχετική ενημέρωση – επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
Τα σύγχρονα εφόδια
Ειδικά για την περίοδο που διανύουμε και για το κοντινό μέλλον, απαραίτητη είναι η καλή γνώση υπολογιστών, η παρακολούθηση των τάσεων της εποχής (για παράδειγμα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούν τα παιδιά – αυτά αλλάζουν κάθε λίγα χρόνια), η συνεχής επιμόρφωση για τις νέες προκλήσεις που επηρεάζουν την ψυχική υγεία των παιδιών, η συνεχής επιμόρφωση σχετικά με τις μαθησιακές δυσκολίες και τους τρόπους που υποστηρίζουμε τα παιδιά που τις αντιμετωπίζουν και η ενημέρωση για τις νέες τάσεις στην εκπαίδευση (π.χ. βιωματικές δράσεις, ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό, Metaverse κ.ά.).
Οπως παρατηρεί η κ. Χατζηβασιλείου, «εάν ένας εκπαιδευτικός διαθέτει ευρηματικότητα, προσαρμοστικότητα στις αλλαγές και όρεξη για δουλειά και προσωπική εξέλιξη, μπορεί να προσαρμόζεται στην εποχή και να “μιλάει τη γλώσσα των μαθητών του” χωρίς να μειώνεται η αξία και η ποιότητα του έργου του».
Στον δρόμο για το ψηφιακό σχολείο
75% η αφομοίωση της γνώσης θα γίνεται μέσω της εικονικής πραγματικότητας, 10% μέσω ανάγνωσης και 5% μέσω μιας διάλεξης ή ομιλίας.
8 στους 10 δηλαδή ποσοστό 83,2%, ηλικίας 16-74 ετών, έκαναν χρήση του Διαδικτύου κατά το α΄ τρίμηνο του 2022, με αύξηση 6% σε σύγκριση με το 2021.
81,6% των εκπαιδευτικών χρησιμοποίησαν κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης πλατφόρμες τηλεδιάσκεψης για επικοινωνία με τους μαθητές (έρευνα eTwinning).
75,9% των εκπαιδευτικών χρησιμοποίησαν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο κατά την πανδημία για επικοινωνία με τους μαθητές και 51,1 για ανάθεση εργασιών (eTwinning).
3D χάρτες, πειράματα, περιηγήσεις, αλλά και αντικείμενα εικονικής πραγματικότητας με δυνατότητα αλληλεπίδρασης, στα νέα βιβλία που σχεδιάζει το ΙΕΠ.
